Раман АБРАМЧУК, фота Сяргея ПЛЫТКЕВІЧА
Ох і з’ездзіў у суботу! Ох і парадаваўся! За каго? А за нашых: за моладзь, за турбізнэс, за культуру, нават у «дзяржаўным» фармаце. Я б сказаў – за дзяржаву! Ведаю, што недарэчна, асабліва ў апошнія месяцы... Ну ды ладна. А вось што было.
А быў фэст аўтарскай песні «Купалаўскія вакацыі». Фэст адбываецца ўжо другое лета ў Вязынцы, у фальварку, дзе нарадзіўся паэт...
Пачалося з ад’езду, «раніцай ў суботку», калі ўдзельнікі збіраліся ля ўваходу ў музей Янкі Купалы (у скверы ля цырку). Парадавала ўжо тое, што для страката-валасатай маладзёвай кампаніі музыкаў арганізатары заказалі прыстойны аўтобус. Зразумела, на ім жа ў добры шлях адправілася і дырэкцыя музея – арганізатары фэсту.
Па прыездзе ўсё пачалося з камернага чытання купалаўскіх вершаў ля бюста паэта. Асаблівай цеплыні і шчымлівасці, я думаю, не адчуў ніхто. Але прыемна было назіраць чаргаванне выступоўцаў: цётачкі ў дзелавых касцюмах, панкі ў шортах, барды ў кепках... І было відаць, што большасць чытае вершы па сваёй ініцыятыве, уласна выбраныя. Затым – нечаканы ход канём: прэзентацыя фотавыставы Джона Кунстадэра – таго самага, што зрабіў супольную кнігу-праект з выслоўямі ад Рыгора Барадуліна. Імпрэза адбывалася ў вясковай хаце, дзе, па легендзе, колісь жыла сям’я паэта. На жаль, нічога аўтэнтычнага з будынкаў тут не захавалася. А вось амерыканец быў сапраўдны на ўсе сто, напамажаны і далікатны, як усе заходнікі... Ну, думаю, бядак, ні чорта ж не разумее, як тут большасць па-тутэйшаму цвэнкае... Але беднымі былі мы, ад здзіўлення. Пан Кунстадэр сказаў уступнае слова настолькі па-беларуску, што нават я, белмоўны фацэт са стажам, дзівіўся тонкасці ведання мовы. Бард Алесь Камоцкі сказаў падчас свайго выступу, што ведае Кунстадэра ўжо дзесяць год, і калі яго хтось запытваў – «куды зноў павёз Джона?», яму прыходзілася «расстаўляць» усё на свае месцы: «Я? Гэта Джон мяне павёз!» А сказана гэта было не толькі дзеля жарту. На фотаздымках – Беларусь, якую большасць з нас наўрад ці бачыла: бабкі ў хустках і куртках-даносках, стаяць з вадой у вёдрах і бідонах, «ждуць» бацюшку з «крапідлам» халоднай хрышчэнскай раніцай у дворыку вясковай царкоўкі. А далей – кампазіцыя «Збор бульбы» (назва мая): людзі тутэйшыя групкамі размеркаваліся па полі, выбіраюць плады з асенняй рыхлай зямелькі. А далей – сцэнка, дзе нашы «жанкі» перабіраюць святы ўраджай... А вось проста дзеці вясковыя на іржавых роварах у цэнтры сельскай вуліцы, глядзяць у камеру і пасміхаюцца ад душы... А вось проста рукі. Зімой. Чалавека нават не відаць, але па іх выглядзе ўсё разумееш: колькі гэтым рукам за доўгі век прыйшлося ўсяго перарабіць, колькі вытрываць... А яшчэ – царкоўныя святы, хросныя хады, прыхаджане, святары... І збольшага – глыбінка, вёскі... Аўтар выставы напрыканцы ўжо казаў «наша мова», хоць, як хтосьці заўважыў, Джон не мае беларускіх каранёў.
Але з-пад саламянай страхі Луцэвічаў (сапраўднае прозвішча Купалы) быў ужо час выбірацца – распачынаўся фестываль. Прама тут, на ганку хаты. Гледачам – месцы на лавах перад домам, пад вялізарнай кронай цудоўнага клёна. І ўсё гэта – на высокім беразе пакручастай рачулкі з дрэўкамі па берагах...
Што сказаць пра ўдзельнікаў фэсту? Спевы былі надзвычай розныя: ад класічна-бардаўскіх вершаспеваў пра «Полацкую заступніцу» ў манеры Візбара і Галіча – да шалёных енкаў мінскіх панкаў-ліцэістаў пра «Трактара Трактаровіча», што «клапоціцца пра Беларусь»; ад дураслівага фальцэту накшталт «Керміт-шоў» пра «новы дзень, лепшы дзень» – да краязнаўча-патрыятычных запілаў пра «касінераў 1939 года». Ды яшчэ Максім Багдановіч у эстрадна-экстравагантным выкананні хлопчыка з іміджам Ягора Летава («Гражданская оборона»). Ве-ельмі страката. Не, глыбокай узрушанасці, радасці яднання, я думаю, ніхто не перажываў. Але сабрацца такой вось кампаніяй пад адным клёнам (даруйце, можа, гэта ўсё-такі быў дуб!) было карысна і цікава. І збольшага ўсе слухалі адзін аднаго, успрымалі.
Справу давяршыў выдатны беларускі чэрвеньскі лівень. Відаць, яму таксама хацелася паўдзельнічаць, выгаварыцца. Але гурт «Пацукі» (ага, тыя самыя, з трактарам у ролі лірычнага героя) не саступаў сцэну. Дайграваў сумленна да канца. Да канца ж выстаяла і найбольш адданая публіка. Ды што выстаяла? Прытанцоўвала і падпявала пад свежымі струменямі ліўня. Колькі таго жыцця? Усе былі сухія максімум праз пару гадзін.
Пасля яшчэ некалькіх, цалкам акустычных выступаў унутры купалаўскага дому ўжо на высыхаючым ганку пачалося ўручэнне прызоў. І вось тут мяне апанаваў «свенты спокуй» за маці-радзіму: на адной сцэне спаткаліся і беларускі турбізнэс (у якасці фундатараў-спонсараў), і дзяржаўны музей з адпаведным міністэрствам і раённай адміністрацыяй, і горача «каханая» чыноўнікамі кампанія «Будзьма!», і «Советская Белоруссия», і цэлая хеўра творча-пішучай браціі розных масцей. Можа, музычна-карнавальнай еднасці не адбылося з-за рознасці густаў, узростаў і поглядаў, але карнавал быў у самой добразычлівай прысутнасці на адной пляцоўцы гэтых розных сацыяльных тыпажоў, якія ўсе нечакана сталі рабіць штосьці разам, і гэтае «разам» добра атрымалася. Атрымалася, бо на некалькі гадзін (а дакладней – дзён, неабходных для арганізацыі) усе адважыліся адкінуць розныя сацыяльныя клішэ і зрабіць штосьці вартае, цікавае. Такі вось плённы саюз – бізнесменаў, музыкаў-нефармалаў, чыноўнікаў ад культуры і незалежніцкіх дзеячаў. Ад першых – грошы ўзамен на магчымасць прарэкламавацца, ад другіх – таленты і шчырая творчасць, ад трэціх – арганізацыйныя магчымасці, ад чацвёртых – змястоўнае і ідэйнае напаўненне свята. Ды зрэшты, надакучыла ўжо раздзяляць усіх на «нашых» і «нянашых», «адэкватных» і «не вельмі» па знешняй прыкмеце. Людзі – не дубы, якія ніколі не стануць клёнамі. Людзі – глыбей, і яны могуць мяняцца. Зрэшты, мяне здзівіла адна такая змена: жанчынка, якую памятаў яшчэ з сапраўды цікавых экскурсій па купалаўскім музее, раптам выйшла ўручаць прызы... у ролі дырэктара адной з турфірмаў! Дык каго на каго дзяліць? А калі ўжо «Советская Белоруссия» ўручала набор посуду следам за кніжкамі ад «Будзьмы!» – я зусім перастаў адрозніваць чырвоны, зялёны і белы колеры... Паболей бы такіх «дальтанізмаў»!
...А у гэты час побач з чароўным гулам спынялася чарговая маладзечанская электрычка. Парачка безнадзейна закаханых удзельнікаў фэсту ўсё не магла выбрацца з-пад шатаў зялёна-зялёнага дрэва, а загубленыя рамантыкі са скрыпкай і гітарай даігрывалі адзін з «песняроўскіх» хітоў на беразе рачулкі... У гэты момант задуменны бронзавы купалаў твар крыху змяніўся, праяснеў. Я зразумеў: ён болей не верыць у той вечар 1942-га, і ва ўсе вечары і ночы 1930-х. Бо як можна верыць у брудны лютаўскі снег, калі на дварэ вечна юны чэрвень – і ён будзе заўсёды? Як можна верыць у мерцвякоў, калі ў цябе на бронзавым носе нахабна ўселася чэрвеньская муха – і яна будзе заўсёды? Па твары я бачыў, што паэту таксама спадабаліся «Пацукі»...